Á árinu 2008 unnu tæplega 7.000 manns í atvinnugreinum menningar* á Íslandi og heildarlaunagreiðslur í greinunum námu 55 ma.kr., á launaverðlagi ársins 2020**. Nú, 12 árum síðar, nema launagreiðslurnar 33 ma.kr. og rúmlega 5.000 manns vinna í menningargreinum. Samdrátturinn á þessu tímabili nemur 25% í fjölda starfandi og 40% í heildarlaunagreiðslum. Verulega tók að draga í sundur með atvinnugreinum menningar og öðrum atvinnugreinum eftir 2013. Bendir þróunin til þess að umfang menningargreina hafi dregist verulega saman í íslenska hagkerfinu og að launastigið sé lægra en í öðrum atvinnugreinum.
Einstaka menningargreinar hafa dregist verulega saman í umsvifum frá 2017. Heildarlaunagreiðslur í fjölmiðlum hafa dregist saman um 45%, 41% í kvikmyndagreinum og 26% í tónlist, svo dæmi séu nefnd. Samdráttur í mörgum greinum var hafinn nokkuð fyrir heimsfaraldur en efnahagsáfall í kjölfar hans bætti gráu ofan á svart eins og myndin að neðan sýnir.
Árið 2011 voru námu starfslaun listamanna um 275 þús. kr. á mánaðaragrundvelli en tæplega 410 þús.kr. árið 2021. Hækkunin nemur alls 49% á 10 ára tímabili en á sama tíma hefur launavísitalan hækkað um 96%. Ef starfslaunin hefðu fylgt almennri launaþróun síðustu 10 ár myndu þau nema 537 þús. kr. á árinu 2021 í stað 410 þús.kr., eða 40% hærri upphæð en raunin varð. Lág starfslaun gætu skýrt hluta af samdrætti í einstaka greinum m.a. í útgáfu og framleiðslu íslenskra bóka. Árið 2019 voru gefnar út 3,4 íslenskar bækur pr. 1.000 íbúa samanborið við 5,2 árið 2011.
Starfslaun listamanna er verktakagreiðsla sem ætlað er að standa undir 67% af heildarvinnu listamanns. Sá sem þiggur verktakagreiðslu þarf að standa skil á ýmsum gjöldum og telst því verktakagreiðsla ígildi lægri launa. Sé tekið tillit til 67% hlutfallsins og launatengdra gjalda má draga þá ályktun að fullvinnandi listamenn hafi verið verðlagðir upp á 463 þús. kr. á mánaðargrundvelli fyrir skatt árið 2020***. Á sama tíma voru meðalheildarlaun fullvinnandi verkafólks á markaði 613 þús. kr. á mánaðargrundvelli og meðallaun háskólamenntaðra 855 þús. kr. eða 85% hærri. Hér ber að hafa í huga að meirihluti listamanna hefur listnám á háskólastigi að baki.
Efnahagsleg áföll á borð við efnahagshrunið og heimfaraldur kórónuveiru hafa hvor um sig haft um tvisvar sinnum meiri áhrif á menningargreinar en aðrar atvinnugreinar****. Þá er batinn í atvinnugreinum menningar líklegur til að verða hægari en í öðrum atvinnugreinum. Á fyrstu 6 mánuðum ársins 2021 voru heildarlaunagreiðslur í atvinnugreinum menningar 15% undir heildarlaunagreiðslum á sama tímabili árið 2019. Bati í öðrum atvinnugreinum hefur verið nokkuð hraðari.
Listir- og menning á Íslandi auðga samfélagið umfram það sem mælist í verði þeirra. Margs konar jákvæð ytri áhrif eru af listum og menningu en viðvarandi markaðsbrestir eru í framleiðslu lista og einkamarkaður mun seint tryggja þjóðhagslega hagkvæmt framboð þeirra. Tengsl efnahagslífs og menningar eru margbrotin og fyrir fámennt samfélag með eigið tungumál þjónar menningin sem lím í samfélagsgerðinni. Mikilvægt er að hið opinbera marki stefnu um aukinn stuðning við menningu á Íslandi, að öðrum kosti er hætt við að menningargreinar beri varanlegan skaða af heimsfaraldri.
