Lífeyrir og bætur

Undir EES-reglur um samhæfingu almannatrygginga falla m.a. sjúkrabætur, elli- og örorkulífeyrir, atvinnuleysisbætur og barnabætur. Gildissviðið miðast við bætur og lífeyristryggingar sem tilheyra hinum lögbundnu almannatryggingum. Tryggingar sem keyptar eru á frjálsum markaði eru ekki hluti þessa kerfis.

Lífeyristryggingar íslenska lífeyrissjóðakerfisins falla undir framangreindar EES-reglur samkvæmt ákvörðun íslenskra stjórnvalda.

Almannatryggingar aðildarríkjanna eru samhæfðar innan ramma ákvæða EES-samningsins um frjálsa för launafólks. Þær eru hins vegar ekki samræmdar að efni til. Af því leiðir að skilyrði bóta og fjárhæðir í einstökum bótaflokkum eða lífeyris, tímalengd greiðslna, samspil við aðrar tekjur og stjórnsýsla geta verið mismunandi milli ríkja.

Samhæfing almannatrygginga innan EES er reist á eftirfarandi meginreglum:

1. Mismunun. Öll mismunun á grundvelli ríkisfangs er bönnuð. EES-borgarar sem beita rétti sínum til frjálsrar farar eiga rétt á aðild að almannatryggingum í þeim aðildarríkjum sem flutt er til vegna atvinnu eða annarra markmiða.
2. Samlagning tímabila. Nota má búsetu- eða tryggingatímabil sem umsækjandi um bætur eða lífeyri hefur lokið samkvæmt löggjöf annarra aðildarríkja til að uppfylla skilyrði um biðtíma samkvæmt ákvæðum landsréttar til að öðlast rétt til bóta.
3. Greiðsla bóta/lífeyris úr landi. Áunnin réttindi til bóta almannatrygginga og lífeyris eru tryggð með reglum sem skylda aðildarríki til að greiða bætur og lífeyri almannatrygginga úr landi ef rétthafi þeirra er búsettur í öðru aðildarríki.
4. Ein lög. Sérstök lagavalsákvæði eiga að tryggja að einstaklingar falla á hverju tímabili einungis undir löggjöf eins aðildarríkis. Er á þann hátt komið í veg fyrir að einstaklingur sé tryggður í tveimur ríkjum og/eða að greidd skuli tryggingagjöld vegna hans til fleiri ríkja á sama tíma.

Stofnanir í aðildarríkjunum miðla yfir landamæri umsóknum einstaklinga um bætur og lífeyri og votta um áunnin réttindi. Hér á landi eru það einkum Tryggingastofnun ríkisins (lífeyristryggingar), Sjúkratryggingar Íslands (sjúkrabætur) og skattyfirvöld (barnabætur) sem gegna hlutverki á því sviði.

Tryggingastofnun hefur milligöngu um umsóknir um lífeyri innan EES vegna einstaklinga sem eru búsettir hér á landi við lok starfsævinnar. Lífeyrisþegar sem hafa myndað réttindi til lífeyris í tveimur eða fleiri aðildarríkjum nægir að greina Tryggingastofnun frá því í hvaða ríkjum þeir bjuggu eða störfuðu og hvenær. Á grunni þeirra upplýsinga setur Tryggingastofnun umsóknarferlið í gang fyrir þeirra hönd.

Á vef framkvæmdastjórnar ESB eru birtar leiðbeiningar um samhæfingu almannatrygginga.