Tungumálakunnátta

Skilyrði varðandi tungumálakunnáttu umsækjanda um starf eða vottorð sem staðfesta ákveðna þekkingu á tungumálinu mega ekki ganga lengra en nauðsyn krefur miðað við markmiðið sem að er stefnt. Hvernig slíkum skilyrðum er beitt má ekki leiða til mismununar gegn ríkisborgurum annarra aðildarríkja.

Krafa um íslenskukunnáttu getur farið í bága við lög um jafna meðferð á vinnumarkaði nr. 86/2018, einkum ef gengið er lengra í slíkri kröfugerð en nauðsynlegt er. Í þeim lögum er m.a. kveðið á um bann við mismunun á grundvelli þjóðernisuppruna og má færa rök fyrir því að kröfur um íslenskuþekkingu geti verið til þess fallnar að fara í bága þau lög enda þótt sú mismunun teldist einungis óbein. Sjá til hliðsjónar úrskurð kærunefndar jafnréttismála í máli nr. 4/2019.

Krafa um tungumálakunnáttu í lögum

Dæmi eru um að í sérlögum sé áskilnaður gerður um tungumálakunnáttu starfsfólks.

Í reglum um veitingu starfsleyfis fyrir einstakar heilbrigðisstéttir er tekið fram að Landlækni sé heimilt að gera kröfu um að umsækjandi búi yfir kunnáttu í íslensku og hafi þekkingu á íslenskri heilbrigðislöggjöf svo og öðrum lögum og stjórnvaldsfyrirmælum sem talin eru nauðsynleg til að geta starfað sem heyrnarfræðingur, einkum vegna öryggis og samskipta við sjúklinga. Sjá til dæmis reglugerð um starfsleyfi ljósmæðra, sem vísað er til í 1. mgr. 5. gr. laga um heilbrigðisstarfsmenn.

Samkvæmt lögum um dýralækna er Matvælastofnun heimilt að gera kröfu í reglugerð um að dýralæknir búi yfir kunnáttu í íslensku eftir því sem við á hverju sinni, enda sé slík kunnátta talin nauðsynleg í starfi. Þetta heimildarákvæði leysti af hólmi ákvæði í eldri lögum þar sem gerð var ófrávíkjanleg krafa um íslenskukunnáttu dýralækna í opinberri þjónustu. Umrædd reglugerð hefur ekki enn verið gefin út.

Í 4. mgr. 2. gr. laga um viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi til starfa hér á landi segir að einstaklingar sem fá viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi skulu búa yfir nauðsynlegri tungumálakunnáttu til að geta lagt stund á starfið á Íslandi. Þetta skilyrði byggir á EES-reglum um viðurkenningu starfsréttinda þar sem tekið er fram að einstaklingar, sem fá viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi, skuli búa yfir þeirri tungumálakunnáttu sem nauðsynleg er til að geta lagt stund á starfsgreinina í viðkomandi ríki.

Í lögum um heilbrigðisstarfsmenn þar sem fjallað er um veitingu starfsleyfis til umsækjenda frá ríkjum sem íslenska ríkið hefur ekki samið við um viðurkenningu á faglegri menntun og hæfi með reglugerð, segir að gera megi kröfu um að umsækjandi búi yfir kunnáttu í íslensku og hafi þekkingu á íslenskri heilbrigðislöggjöf eftir því sem við á hverju sinni, enda sé slík kunnátta talin nauðsynleg í starfi og þá einkum vegna öryggis og samskipta við sjúklinga, sbr. 3. mgr. 5. gr. laganna.

Störf hjá hinu opinbera

Það er ekki almennt hæfisskilyrði hjá hinu opinbera að starfsfólk tali og skilji íslensku. Hins vegar fer það eftir eðli starfa og þeirrar þjónustu sem stofnanir veita að hve miklu leyti réttmætt er að forstöðumenn geri kröfu um starfsfólk búi yfir nauðsynlegri kunnáttu í íslensku.

Í upptalningu á almennum hæfisskilyrðum til að fá starf hjá hinu opinbera, sbr. 6. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, er ekki minnst á tungumálakunnáttu starfsfólks. Hins vegar er gerð sú krafa að starfsfólk búi yfir almennri menntun og hafi auk þess þá sérmenntun sem lögum samkvæmt er krafist eða eðli málsins samkvæmt verður að heimta til óaðfinnanlegrar rækslu starfans.

Umrædd tilvísun 6. gr. til ákvæða annarra laga um sérmenntun sem krafist er getur eftir atvikum átt við um störf innan heilbrigðiskerfisins. Í lögum á því sviði er eins og að framan greinir heimilt að gera kröfu um nauðsynlega tungumálakunnáttu starfsfólks.